ΟΜΑΔΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ

Είναι ένας μεγάλος, διθάλαμος μακεδονικός τάφος η πρόσοψη του οποίου θυμίζει ναό. Ημικίονες και παραστάδες υποβαστάζουν το χαρακτηριστικό δωρικό επιστύλιο και τη ζωφόρο με τα τρίγλυφα και τις μετόπες, όμως επάνω από αυτή δεν βρίσκεται αέτωμα, αλλά μια ασυνήθιστα ψηλή ιωνική ζωφόρος που επιστέφεται από ιωνικό γείσο με δωρικό κυμάτιο και ψευδοσίμη. Η ανάμιξη των ρυθμών, που χαρακτηρίζει γενικά την μακεδονική αρχιτεκτονική εδώ υπαγορεύεται από την ανάγκη να κρυφτεί η καμάρα -λύση λειτουργικά αναγκαία, μορφολογικά όμως εντελώς ανοίκεια για την ελληνική αρχιτεκτονική- χωρίς να ανατραπεί εντελώς η παραδοσιακή ισορροπία των μεγεθών των αρχιτεκτονικών μελών του μνημείου. Η ιωνική ζωφόρος που με τον όγκο της κυριαρχεί προσφέρει μια λαμπρή δυνατότητα για διακόσμηση που δεν έμεινε βέβαια ανεκμετάλλευτη, αφού ζωγραφίστηκε με την εξαιρετική τοιχογραφία του βασιλικού κυνηγιού.

Αντίθετα με την παραδοσιακή αντίληψη της κλασικής αρχιτεκτονικής που θέλει τα επιμέρους στοιχεία να δηλώνουν με τη μορφολογία τους τη δομική και λειτουργική τους σκοπιμότητα, εδώ η ιωνική ζωφόρος και το διάζωμα με τα τρίγλυφα και τις μετόπες χρησιμοποιούνται για να κρύψουν την πραγματική μορφή του κτηρίου. Οι ημικίονες, οι πεσσοί, το επιστύλιο και τα γείσα δεν ανταποκρίνονται στην αρχιτεκτονική δομή του μνημείου και δεν έχουν άλλη σκοπιμότητα από την παρουσία τους που θα δημιουργήσει την εντύπωση οικείας εικόνας. Ο υπόγειος θάλαμος κρυμμένος ολόγυρα από το χώμα, ορατός μόνο από την πλευρά της εισόδου, από όπου θα γίνει η ταφή, αποκτά πρόσοψη που τον κάνει να μοιάζει αυτό που δεν είναι. Φόρμες οικείες, αποσπασμένες από την πραγματική τους λειτουργία, επιστρατεύονται: ο τάφος θυμίζει παλάτι και ναό.

Μια νέα αρχιτεκτονική αντίληψη που θέλει την πρόσοψη σκηνικό, λίγο-πολύ αυτόνομο και ανεξάρτητο από το ίδιο το κτίσμα, μια αντίληψη που θα γίνει πολύ δημοφιλής στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, βρίσκει εδώ και στους υπόλοιπους μακεδονικούς τάφους που θα ακολουθήσουν μια από τις πιο πρώιμες διατυπώσεις της. Πραγματικό λειτουργικό στοιχείο απομένει η βαριά μαρμάρινη πόρτα, η πόρτα που κλείνοντας θα χωρίσει για πάντα τον ηρωοποιημένο νεκρό από τους ζωντανούς.

Ένας ιδιαίτερα μακρύς κατηφορικός «δρόμος? οδηγεί στην είσοδο του τάφου, όπου σχηματίζεται ένα μικρό πλάτωμα. Δύο τοίχοι από ωμά πλιθιά επιχρισμένοι με αδρό κονίαμα συγκρατούσαν στο σημείο αυτό τα χώματα στις πλευρές του σκάμματος του δρόμου και διαμόρφωναν το χώρο που θυμίζει αυλή. Με ωμά πλιθιά και αδρό κονίαμα είναι κατασκευασμένο και το στηθαίο που βρίσκεται πίσω από την πρόσοψη του τάφου για να συγκρατεί τις επιχώσεις με τα υπολείμματα της νεκρικής πυράς που είχαν καλύψει ολόκληρη την καμάρα. Η προσπάθεια να κρατηθεί καθαρός ο χώρος μπροστά στην είσοδο για τις τελετές που θα γίνονταν κατά τη διάρκεια της ταφής είναι φανερή.

Ο τάφος κατασκευάστηκε ολόκληρος από πωρόλιθο εκτός από τις δύο πόρτες και τα περίθυρα που είναι μαρμάρινα. Λευκά κονιάματα πολύ καλής ποιότητας που δίνουν την εντύπωση μαρμάρου καλύπτουν την πρόσοψη. Τα τρίγλυφα και οι ταινίες του διαζώματος διατηρούν το λαμπρό βαθυγάλαζο και το ζωηρό κόκκινο χρώμα τους και μας δίνουν μια εντύπωση της πολυχρωμίας των ελληνικών ναών. Κόκκινο και γαλάζιο, γκρι και λευκό έχουν χρησιμοποιηθεί για τη διακόσμηση των κυματίων και για την απόδοση της φωτοσκίαση που δημιουργεί την ψευδαίσθηση του ανάγλυφου.

Αντίθετα με την επιμελημένη κατασκευή της πρόσοψης, στο εσωτερικό του τάφου είναι προφανής η προχειρότητα που υπαγορεύτηκε από τη βιασύνη. Οι τοίχοι του θαλάμου είναι σοβατισμένοι πρόχειρα, όμως τα ίχνη που σώθηκαν επάνω στους σοβάδες δείχνουν ότι εδώ θα υπήρχαν πορφυρά υφασμάτινα παραπετάσματα που θα δημιουργούσαν αντάξιο πλαίσιο για τα πλούσια κτερίσματα. Ο προθάλαμος είναι περισσότερο φροντισμένος με καλά κονιάματα στους τοίχους, βαμμένα με σκούρο μπλε, λευκό και ζωηρό κόκκινο χρώμα. Ο τάφος είχε δύο χώρους, τον κυρίως θάλαμο και τον ασυνήθιστα βαθύ προθάλαμο, σε καθέναν από τους οποίους υπήρχε μία μαρμάρινη θήκη. Στη θήκη του θαλάμου βρισκόταν η χρυσή λάρνακα με τα οστά του νεκρού βασιλιά, ενώ σε εκείνη του προθαλάμου η χρυσή λάρνακα με τα οστά της συζύγου του.

Επάνω από τις θήκες ήταν στημένα τα ψηλά, ξύλινα ανάκλιντρα με την πλούσια χρυσελεφάντινη διακόσμηση που διαλύθηκαν και τα υπολείμματα τους βρέθηκαν σκορπισμένα στο δάπεδο. Μπροστά στο ανάκλιντρο του θαλάμου, επάνω σε ένα ξύλινο τραπέζι, ήταν τοποθετημένα τα ασημένια σκεύη για το συμπόσιο, που, όταν έλιωσαν τα ξύλα, κατρακύλισαν προς τα βόρεια, όπου βρέθηκαν και τα χάλκινα σκεύη των ιερών σπονδών, αλλά και τα πήλινα σκεύη που ήταν απαραίτητα για την ταφική τελετουργία. Στην άλλη πλευρά, στη νοτιοδυτική γωνία, είχαν αποθέσει ολόκληρη τη χάλκινη οικοσκευή που χρησιμοποιήθηκε για το λουτρό του νεκρού, αλλά και την λαμπρή χρυσοποίκιλτη πανοπλία του.

Το πρόβλημα της ασφαλούς στέγασης με ανθεκτική πέτρινη οροφή μιας πραγματικά ευρύχωρης υπόγειας αίθουσας θα λυθεί οριστικά στα χρόνια του Φιλίππου Β΄ με τη χρήση της λίθινης καμάρας, μιας κατασκευής ανοίκειας μορφολογικά ιδιαίτερα όμως αποτελεσματικής στατικά, που μπορεί να κρατήσει πραγματικά μεγάλα φορτία και λύνει τα χέρια των αρχιτεκτόνων, επιτρέποντας τους να κατασκευάσουν πραγματικά μνημειακά υπόγεια κτίρια. Έτσι γεννιέται ο «μακεδονικός? τάφος, το πιο χαρακτηριστικό προϊόν της μακεδονικής αρχιτεκτονικής και συγχρόνως ο πιο γνήσιος καρπός της ταφικής αντίληψης των Μακεδόνων που στο ιδεολογικό επίπεδο αποτελεί τον άμεσο απόγονο των θολωτών τάφων της Μυκηναϊκής εποχής. Ο καμαροσκέπαστος τάφος με το μνημειακό δρόμο που η εικόνα του θυμίζει παλάτι και ναό θα γίνει η υπόγεια άφθαρτη κατοικία του ηρωοποιημένου νεκρού και θα δώσει υπόσταση στην αντίληψη του Πλάτωνα για την ταφή των ταγών της ιδανικής πολιτείας όπως περιγράφεται στους Νόμους Και βέβαια δεν είναι τυχαίο ότι στη βασιλική νεκρόπολη των Αιγών συγκεντρώνονται τα περισσότερα και τα παλαιότερα μνημεία αυτού του είδους -βρέθηκαν ως τώρα 12- από οπουδήποτε αλλού.

Συντάκτης
Αγγελική Κοτταρίδη.