ΟΜΑΔΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ

'' Κάθε τόπος έχει την δική του ιστορία... Πίσω από μια εγκαταλελειμμένη πλατφόρμα, πίσω από μια παρατημένη στοά, πίσω από ένα μικρό σκουριασμένο βαγονέτο, κρύβεται μια ολόκληρη ιστορία, που πολλές φορές είναι ικανή να μας ταξιδέψει όχι μόνο στο ξεχασμένο παρελθόν, αλλά και στα βάθη της μακραίωνης ιστορίας μας. Ένα ταξίδι χαμένης γνώσης, που ο ερευνητής προσπαθεί μέσω μικρών σημαδιών, να ενώσει το χθες με το σήμερα...''

Το ταξίδι αυτό ξεκινάει ανάποδα... από την λεγόμενη ''Γερμανική σκάλα'' στην θέση Ασπρούδια που βρίσκεται στα Βάτικα Λακωνίας και θα καταλήξει στις αρχαίες μεταλλευτικές στοές αιματίτη του Αγίου Ελισσαίου (αυτές θα παρουσιαστούν απο την ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ στο δεύτερο μέρος του άρθρου)...Εδώ αξίζει να αναφέρουμε πως η περιοχή λέγεται Ασπρούδια λόγω της ύπαρξης Αλάτων στο βραχώδες μέτοπω της παράκτιας ζώνης.

...Λίγα χρόνια μετά τη σύσταση του νεότερου ελληνικού κράτους, περίπου στο 1860 αρχίζει το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα. Προορισμοί είναι χώρες όπου υπάρχει μεταλλευτική δραστηριότητα, μιας και την εποχή εκείνη είναι ο δυναμικός κλάδος που υπόσχεται θέσεις εργασίας. Χώρες προορισμού είναι η Νότια Αφρική (μεταλλεία χρυσού), η Αμερική αλλά και οι χώρες της Λατινικής Αμερικής (Χιλή, Αργεντινή κ.λ.π)

Πολλοί Βατικιώτες μεταναστεύουν στις χώρες αυτές για να εργαστούν στις μίνες (ορυχεία) και εξελίσσονται σε σπουδαίους μιναδόρους (μεταλλωρύχους), με τους απογόνους τους αργότερα να μετεξελίσσονται επαγγελματικά.

Η επαναλειτουργία των μεταλλείων του Λαυρίου το 1870 από τον Σερπιέρι, δημιουργεί ένα νέο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης και ένας μεγάλος αριθμός Βατικιωτών εγκαθίσταται στη Λαυρεωτική για να εργαστεί στα μεταλλεία, δημιουργώντας μια μεγάλη παροικία Βατικιωτών και μια νέα γενιά μιναδόρων.

Το 1904 ο Φωκίων Νέγρης, μεταλλειολόγος, γεωλόγος και πολιτικός, κάνει έρευνα στην περιοχή των Βατίκων μελετώντας την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Στην εργασία του για πρώτη φορά γίνεται λόγος για την καταβυθισμένη πολιτεία στο Παυλοπέτρι που είδε, αλλά το γεγονός περνά απαρατήρητο. Δεν γνωρίζουμε αν στο πεδίο ερευνών του Φωκίωνα Νέγρη ήταν μόνο η μελέτη ανόδου της στάθμης της θάλασσας, ή αν μέσα σε αυτό υπήρχε και έρευνα για τα αποθέματα αιματίτη στον Άγιο Ελισαίο, ούτε και έχουμε επαρκή στοιχεία για να το συσχετίσουμε με την μετά από λίγα χρόνια λειτουργία των μεταλλείων των Βατίκων από τον Γερμανό μεταλλειολόγο Αιμίλιο Γκρόμμαν. Ωστόσο μπορούμε να δούμε την παράλληλη πορεία των δύο ανδρών.

Ο Φωκίων Νέγρης είχε διατελέσει το 1870 Γενικός έφορος των μεταλλείων του Λαυρίου ενώ το 1875 γίνεται διευθυντής της Εταιρείας των Μεταλλουργείων του Λαυρίου. Το 1899 είναι ιδιοκτήτης της Α.Ε Δημοσίων και Ιδιωτικών έργων, η οποία ασχολείται με την συμμετοχή σε εκμεταλλεύσεις μεταλλείων (Κύμη, Μαντούδι κ.λ.π). Η Σπηλιαζέζα ΑΕ Γαλλική εταιρεία Μεταλλείων Σερίφου που εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία Λαυρίου, το 1884 αναθέτει την εκμετάλλευση των ορυχείων Σερίφου στον Γερμανό μεταλλειολόγο Αιμίλιο Γκρόμμαν ο οποίος περιγράφεται ως τυχοδιώκτης και στυγνός εργοδότης. Αργότερα τη διεύθυνση των ορυχείων αναλαμβάνει ο γιός του Γεώργιος Γκρόμμαν ο οποίος περιγράφεται πιο σκληρός από τον πατέρα. Το 1916 στα μεταλλεία της Σερίφου γίνεται η ιστορική απεργία των μεταλλωρύχων, όπου η Χωροφυλακή και οι μπράβοι του Γκρόμμαν πυροβολούν εν ψυχρώ δολοφονώντας 4 απεργούς. Ωστόσο η απεργία κερδίζει τη μάχη και για πρώτη φορά στην Ελλάδα καθιερώνεται το 8ωρο.

Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ο Γεώργιος Γκρόμμαν αρχίζει στα Βάτικα την εκμετάλλευση των μεταλλείων του Αγίου Ελισσαίου μετά από χιλιάδες χρόνια διακοπής τους.

 Η επαναλειτουργία των μεταλλείων δίνει την δυνατότητα σε Βατικιώτες μιναδόρους που δούλευαν στο Λαύριο και σε άλλα μεταλλεία, να επαναπατριστούν και να εργαστούν στον τόπο τους. Το 1924 οι μιναδόροι των Βατίκων αντιδρώντας στην στυγνή εργοδοσία του Γεωργίου Γκρόμμαν, ανήμερα της Αγίας Παρασκευής κάνουν απεργία και κερδίζουν τα εργασιακά τους αιτήματα. Στην απεργία πρωτοστατεί ο Γιάννης ο Δαλέζιος από τις Κυκλάδες και οι ντόπιοι Κωνσταντινακαίοι, Γκουβεραίοι και Κοντακαίοι.

Η εξόρυξη του αιματίτη από τον οποίο έπαιρναν σίδηρο, χαλκό, κασσίτερο και ώχρα, γινόταν στις σιδηροσπηλιές του Αγίου Ελισαίου.

 Από εκεί είχε κατασκευαστεί σιδηροδρομική γραμμή όπου έφθανε στη θάλασσα και είχε κατασκευαστεί σιδερένια εναέρια προβλήτα ( γνωστή σήμερα και ως Γερμανική σκάλα).

Το πλοίο με τη βοήθεια ναυδέτων έδενε κάτω από την σκάλα. Τα βαγόνια μετέφεραν το σιδηρομετάλλευμα όπου με ένα σύστημα διπλής μεταλλικής ταινίας γινόταν η φόρτωση του πλοίου. 

Εν τω μεταξύ στη διεύθυνση των μεταλλείων έχει έλθει ο γιός του Γεωργίου, Αιμίλιος ο 2ος. Λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, το 1938 τα μεταλλεία εγκαταλείπονται.

Για την ιστορία αναφέρεται πως ο Αιμίλιος Γκρόμμαν ο 2ος το 1943 είναι αξιωματικός του Γερμανικού στρατού και μετά το τέλος του πολέμου καταδικάζεται ως εγκληματίας πολέμου και εξαφανίζεται. Η σιδηροδρομική γραμμή λεηλατείται από τους ντόπιους, καθώς ξύλα και ράγες είναι χρειαζούμενα. Ωστόσο σιδηροδρομική γραμμή και σκάλα θα μπορούσαν να συντηρηθούν και να αποτελέσουν μνημεία της βιομηχανικής και μεταλλευτικής ιστορίας του τόπου, αλλά και αντικείμενα τουριστικού ενδιαφέροντος. Θα πει κανείς μεγαλεπήβολα σχέδια. Αλλά οι τόποι που ανέβηκαν ψηλά ήταν αυτοί που είχαν μεγάλα σχέδια.