ΟΜΑΔΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ

Ο Απόλλωνας ήταν ένας από τους 12 θεούς του Ολύμπου, θεός του φωτός, προστάτης των τεχνών και της μαντείας... Δεν έχουμε σαφείς ενδείξεις για την προέλευσή του. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, η λατρεία του εισήλθε στον ελλαδικό χώρο από την Ανατολή. Άλλες θεωρίες φέρουν τους Δωριείς ως κομιστές της λατρείας του, αλλά και ως τόπο εμφάνισής του την Κρήτη, μέσω της οποίας η λατρεία του μεταλαμπαδεύτηκε στην Μικρά Ασία. Πιθανότατα, αποτέλεσε έμπνευση για τον θεό Απλού στην ετρουσκική μυθολογία. Διέθετε γύρω στις 350 επικλήσεις: θεραπευτής, μάντης, ηλιακός («Φοίβος») κτλ.

Μερικά από τα προσωνύμιά του είναι:

...Αλεξίκακος ("αυτός που αποδιώχνει το κακό"). Επίκληση του θεού στην Αθήνα.

Αποτρόπαιος: Επίκληση στις διάφορες «καθάρσεις: «{Απολλον [αποτρόπαιε».

Αφήτωρ: Ομηρικό επίθετο του θεού (Θ' 404). Πολλοί το ερμηνεύουν ως "τοξότης" (από το "άφεσις των βελών")` άλλοι όμως το ερμηνεύουν ως "χρησμοδότης".

Γενέτωρ: Επίκληση στη Δήλο. Εκεί υπήρχε βωμός του, που δεν επιτρεπόταν θυσία ζώου, μόνο "πυρους και κριθας και πόπανα μόνα τίθεσθαι [επ' αυτου ανευ πυρός". (Παρόμοια είναι και τα "γενέθλιος", "γενέσιος", "πατρώος", κ.λπ.).

Δωματίτης ("προστάτης του οίκου"): Επίκληση στην Αίγινα. Του πρόσφεραν θυσίες τον μήνα Δελφίνιο.

Επιμήλιος (προστάτης των μήλων=αιγοπροβάτων): Επίκληση στην Κάμειρο.

Επήκοος: Επίκληση της ελληνιστικής εποχής, αναπεμπόμενη κυρίως για ιατρική βοήθεια. Θυμίζουμε ότι αργότερα η Παναγία ονομάστηκε «Γοργοεπήκοος».

Επίσκοπος, Επόψιος, Επόπτης: Προφανούς ετυμολογίας (αργότερα ο θεός των Χριστιανών ονομάστηκε «Παντεπόπτης»).

Εώος και Εώιος: Σημαίνει "θεός της αυγής" και ήταν επίκληση στο μικρό νησί του Εύξεινου, Απολλωνία (ή Δάφνη ή Θυνία νήσος). Σ' αυτήν υπήρχε βωμός ιδρυμένος κατά την παράδοση από τους Αργοναύτες.

Θέσμιος: Προστάτης των θεσμών. Λατρευόταν στην Αιτωλία.

Θοραίος: Πιθανώς σημαίνει "προστάτης της γονιμότητος"` επίκληση ταυτόσημη με τις λοιπές παρόμοιες της Λακωνίας: "Θοράτης" και Θορνάκιος". Γράφει λ.χ. ο Ησύχιος: «Θοράτης` [Απόλλων παρα Λάκωσιν».

Παρνόποιος: Επίκληση του θεού"που αποτρέπει τους πάρνοπας" ("ακρίδες"). Στην Ακρόπολη των Αθηνών υπήρχε άγαλμα του Παρνοποίου Απόλλωνοςκαι"τ`ο {αγαλμα λέγουσι Φειδίαν ποι~ησαι" (Παυσανίας Α' 24, 8).

Υπερτελεάτας: Από επιγραφές σε ειδώλια και ελάσματα, φαίνεται ότι το «Υπερτελέατον» στο χωριό Φοινίκι της Λακωνικής δεν ανήκε (όπως γράφει ο Παυσανίας) στον Ασκληπιό, αλλά στον Απόλλωνα...

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΥΠΕΡΤΕΛΕΑΤΑ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟ ΦΟΙΝΙΚΙ

Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα χωριά της επαρχίας Επιδαύρου Λιμηράς της Λακωνίας.

Η τοποθεσία Φοινίκι αναφέρεται στα Λακωνικά του Παυσανία ως εξής:

"...κόχλους δὲ ἐς βαφὴν πορφύρας παρέχεται τὰ ἐπιθαλάσσια τῆς Λακωνικῆς ἐπιτηδειοτάτας μετά γε τὴν Φοινίκων θάλασσαν..."

(Τα καταλληλότερα κοχύλια για βαφή πορφύρας προέρχονται από την παραλία της Λακωνικής μετά τη θάλασσα των Φοινίκων). Η αναφορά εκείνης της χρονικής περιόδου (150-160 μ.Χ.)  περιγράφει την ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, στην οποία σημειώθηκαν πολλές γεωλογικές μεταβολές.

Η Ετυμολογία της ονομασίας Φοινίκι

Να σημειώσουμε πως στην ποίηση του Λάκωνα ποιητή Αλκμάνα (ΠΑΠ. ΟΧΥΡ. 2394), η λέξη "φοινίκεα" αποδίδεται ως πορφυρό χρώμα. Το ίδιο ισχύει και στο Λεξικό Σούδα: "Φοινίκιον έρνος και χρώμα", "Φοινικούν ερυθρόν", "Φοινικίς χλαμύς ήν πολεμική" (Η πορφυρή πολεμική χλαμύδα). Έτσι εξηγούνται και τα τοπωνύμια στην ευρύτερη περιοχή "Κόκκινες", "Κοκκινοχώματα" κτλ. Η ετυμολογία της ονομασίας Φοινίκι προέρχεται από το ερυθρούν και πορφυρό χρώμα της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής χερσαίας και θαλάσσιας. Να σημειώσουμε πως στην αρχαιολογική γραμματεία η λέξη αποδίδεται πάντα ως κόκκινο, πχ επί "φοινικιδί" υφάσματα..

Μια δεύτερη άποψη για την ετυμολογία της λέξης Φοινίκι είναι να προέρχεται από τον Φοίνιξ το ιερό πτηνό του Απόλλωνα. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από την ύπαρξη του ναού του Απόλλωνα Υπερτελεάτα.

Μια παλιότερη αυθαίρετη ερμηνεία πως η ονομασία του χωριού προέρχεται από τους Φοίνικες είναι εντελώς αβάσιμη και λογικά δεν ισχύει. Να σημειώσουμε πως η λέξη Φοινίκι, πάντα με την έννοια του "ερυθρούν", βρίσκεται και σε περιοχές-χωριά της Ηπειρωτικής Ελλάδας όπως την Ήπειρο όπου ουδέποτε είχαμε την ύπαρξη Φοινίκων.

ΤΟ ΥΠΕΡΤΕΛΕΑΤΟΝ

Το 1885, με εντολή της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας και βασιζόμενος στις αναφορές του Παυσανία, ο τότε αρχαιολόγος Θεμιστοκλής Σοφούλης προχώρησε σε ανασκαφές στο ναό του Απόλλωνος Υπερτελέατου στο Φοινίκι Λακωνίας, αφού πρωτύτερα το έτος 1884 εμφανίστηκαν στην αγορά των Αθηνών διάφορα αρχαία αντικείμενα από το Φοινίκι Λακωνίας, μεταξύ των οποίων επιγραφές με αναφορά στον θεό Απόλλωνα. Έτσι, η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία έκρινε ότι θα έπρεπε να ερευνήσει τον χώρο προέλευσης αυτών των αρχαίων, αναζητώντας ένα από τα ιερά που μνημονεύονταν στην αρχαία γραμματεία.

Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που αποδόθηκαν στο ιερό βρέθηκαν ωστόσο κατά τη διάρκεια ανασκαφικής έρευνας του έτους 1969. Αυτά κείτονται σε ελαιώνα και σώζονται αποσπασματικά. Ο αριθμός όμως και η ποικιλία των κινητών ευρημάτων του ιερού (πήλινων, χάλκινων κ.ά.), των οποίων ένα μικρό μέρος παρουσιάζεται και στην έκθεση του Μουσείου Νεάπολης, μαρτυρούν τη σημασία του στη χερσόνησο του Μαλέα, κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή αλλά και αργότερα, στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους.

 Ο περιηγητής Παυσανίας μας αναφέρει τα εξής: "ἔστι δὲ ἐν τῇ γῇ ταύτῃ καὶ ἱερὸν Ἀσκληπιοῦ στάδια ἀπέχον ὡς πεντήκοντα Ἀσωποῦ: τὸ δὲ χωρίον, ἔνθα τὸ Ἀσκληπιεῖον, Ὑπερτελέατον ὀνομάζουσιν" (Στην ίδια περιοχή, πενήντα στάδια από τον Ασωπό υπάρχει επίσης ιερό του Ασκληπιού, το μέρος όπου βρίσκεται το Ασκληπιείον ονομάζεται Υπερτελέατον). Στα αξιόλογα ευρήματα να προσθέσουμε και επιγραφές που αναφέρονται στην εδαφική διαμάχη της Επιδαύρου Λιμηράς με το γειτονικό Ζάρακα. Σε πολλές δε χάλκινες ταινίες που προέρχονται από το ιερό έχουμε και την καταγραφή ονομάτων Επιδαύριων ιερέων. 'Οπως αλιεύουμε από το διαδικτυακό ένθετο της εφημερίδας Καθημερινή, μέρος χάλκινων και πήλινων αντικειμένων προερχόμενα από το Φοινίκι πέρασαν το 1884 στην ιδιωτική συλλογή του Κ. Καραπάνου.

 

ΕΝΑΣ ΝΤΟΠΙΟΣ, ΕΝΑ ΤΡΑΚΤΕΡ ΚΑΙ... ΤΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΕΠΙ ΓΗΣ...

Πολλοί από εσάς που διαβαίνετε στα βουνά, θα έχετε δει σκουπίδια ατάκτως ερριμμένα. Προσωπικά, όμως, δεν είχα συναντηθεί ποτέ με τους υπαίτιους της μόλυνσης. Η ημέρα εκείνη τελικά έμελλε να είναι η παρθενική μου συνάντηση με αυτό το αχαρακτήριστο δίποδο. Ήταν η μέρα που είχε αποφασίσει να καθαρίσει τα σκουπίδια της αυλής του, της στάνης του και του σπιτιού του και αντί να τα πάει σε κάποια χωματερή ή να φωνάξει τον δήμο, θεώρησε απλό να τα ρίξει εκεί που του ήταν βολικό, και ας ήταν δίπλα σε έναν αρχαίο ιερό ναό...