ΟΜΑΔΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ

Οι υπόγειες στοές των αρχαίων υδραγωγείων της Αθήνας κάποτε μετέφεραν το νερό από τις πηγές του, μέχρι το κέντρο της πόλης. Οι περισσότερες από αυτές σήμερα είναι ανενεργές και ξεχασμένες στη λήθη, μέσα στα έγκατα του αθηναϊκού υπεδάφους, χωρίς πρόσβαση από την επιφάνεια, και συνήθως εμφανίζονται απρόσμενα σε κάποιο υπόγειο τεχνικό έργο, όπως το μετρό. Ελάχιστες είναι προσβάσιμες, αλλά δε συνεχίζουν παρά για λίγα μόνο μέτρα. Άλλες, αποκλεισμένες, δε γνωρίζουμε ποιες διαδρομές μπορεί να ακολουθούν, ενώ μεμονωμένες είναι οι περιπτώσεις που οι αρχαίες σήραγγες μεταφέρουν νερό μέχρι και σήμερα! Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το υδραγωγείο του Υμηττού (4ος αι. π.Χ., διαδέχτηκε το Πεισιστράτειο), το νερό του οποίου τροφοδοτεί τον Εθνικό Κήπο, ακολουθώντας περίπου τη διεύθυνση της πορείας του ποταμού Ιλισού. 

Ένα άλλο παράδειγμα, το ρωμαϊκό Αδριάνειο υδραγωγείο, αποτελεί σήμερα τη μοναδική περίπτωση πλήρους καταγεγραμμένης αρχαίας αθηναϊκής σήραγγας με έκταση και χαρακτήρα δικτύου. Σφραγισμένα πηγάδια, κατά μήκος της διαδρομής, κατεβαίνουν στο τούνελ που από τους πρόποδες της Πάρνηθας αλλά και της Πεντέλης, διανύει περίπου 25 χιλιόμετρα μέχρι την Αθήνα. Η υπόγεια σήραγγά του λειτουργεί ακόμη μεταφέροντας νερό, 1873 χρόνια μετά την κατασκευή του!

Η ΕΥΔΑΠ (σε συνεργασία με την ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙOΛΟΓΙΑ - Δείτε το ημερολόγιο των υπόγειων εξερευνήσεών μας) σκοπεύει να εξερευνήσει το Αδριάνειο στο σύνολό του και να καταγράψει την υφιστάμενη εσωτερική κατάστασή του, πραγματοποιώντας φωτογράφιση και βιντεοσκόπηση του εσωτερικού του, ώστε να εκτιμηθεί η σημερινή παροχετευτικότητά του και να αξιολογηθεί η ποιότητα του νερού που μεταφέρει. Τελικός στόχος είναι να εξεταστεί η δυνατότητα άρδευσης δημόσιων εκτάσεων από αυτό το νερό, ώστε να πάψει να πηγαίνει πλέον χαμένο! Η αρχή αυτής της προσπάθειας έγινε το 1999 με το παράδειγμα του Δήμου Μεταμόρφωσης.

Συνολική εξερεύνηση και τοπογράφηση των στοών και των πηγαδιών του υδραγωγείου είχε πραγματοποιηθεί στις αρχές του περασμένου αιώνα από την ΟΥΛΕΝ, όταν το Αδριάνειο επισκευάστηκε και λειτούργησε για τελευταία φορά. Σήμερα, το εγχείρημα αυτό πρόκειται να πραγματοποιηθεί ξανά, εξυπηρετώντας τους σκοπούς της ΕΥΔΑΠ, αλλά και τις ανάγκες μιας επιστημονικής διατριβής (Ph.D) (Παναγιώτης Δευτεραίους) στο ΕΜΠ, με αντικείμενο την αποτύπωση και αναπαράσταση λειτουργίας αρχαίων υπόγειων υδραγωγείων της Αττικής.

Βρισκόμαστε, λοιπόν, προ των πυλών μιας μεγάλης και άκρως ενδιαφέρουσας υπόγειας εξερεύνησης, που αναμένεται προσεχώς! Προς το παρόν, όμως, ας ανακαλύψουμε τα ίχνη της αρχαίας υπόγειας στοάς μέσα και έξω από την πόλη.

Κατ' ουσίαν αυτά ήταν τα φρεάτια εξαερισμού και καθαρισμού της υπόγειας στοάς. Μετά τον τελευταίο καθαρισμό που έκανε η ΟΥΛΕΝ (1936) και την αρίθμηση που τους έδωσε (κάθε φρέαρ έχει και τον αριθμό του -Το πρώτο ξεκινούσε από τον Άγιο Δημήτριο Αμπελοκήπων και το τελευταίο με αρίθμηση 299 βρίσκεται στο Ολυμπιακό χωριό) κατέγραψε 300 φρεάτια κατά μήκος της Διαδρομής. Το Αδριάνειο διασχίζει τους Δήμους Αχαρνών, Κηφισιάς, Μεταμόρφωσης, Ν. Ηρακλείου, Αμαρουσίου, Χαλανδρίου, Ψυχικού και Αθηνών.
 Σήμερα έχουμε καταγράψει περίπου 190 και το πιο πιθανό είναι να μην υπάρχουν άλλα. Οι λόγοι πολλοί, άλλα θα τους μάθετε σε επόμενό μας άρθρο.


ΤΟ ΑΔΡΙΑΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ

Μόλις τελειώνει η οδός Αποστόλου Παύλου, ανεβαίνουμε τα σκαλάκια της πεζογέφυρας και βρισκόμαστε στον χώρο του Ολυμπιακού σταδίου. Κανονικά, μέσα στο Ο.Α.Κ.Α. θα έπρεπε να υπάρχουν αρκετά φρεάτια του Αδριάνειου υδραγωγείου, δυστυχώς όμως σώζονται μόνο τέσσερα. Για την ακρίβεια, πρόκειται για τέσσερα φρεάτια, μαζεμένα όλα στην ίδια ευθεία της πορείας.

Σίγουρα, η κατασκευή του Ολυμπιακού Σταδίου στην πόλη του Αμαρουσίου δεν είναι τυχαία. Στο ίδιο ακριβώς μέρος πριν από 2.500 χιλιάδες χρόνια έκαναν οι Μαρουσιώτες τους δικούς τους Ολυμπιακούς Αγώνες κάθε χρόνο την Άνοιξη! Τότε το Μαρούσι λεγόταν Άθμονον και ήταν ένας από τους δώδεκα Δήμους της Αττικής που είχε ιδρύσει ο βασιλιάς Κέκροπας για να προστατεύσει την Αθήνα από τους επιδρομείς.

Αρκετά μνημεία της κλασικής, ελληνιστικής αλλά κυρίως ρωμαϊκής εποχής βρέθηκαν στο

χώρο των εγκαταστάσεων του Ο.Α.Κ.Α. και αυτά σύμφωνα με τον Δ. Σκιλάρντι είναι τα

ακόλουθα:

1. Ρωμαϊκή δεξαμενή στη Λασσάνη.

2. Θέση ανεύρεσης τεφροδόχου κάλπιδος κλασικών χρόνων.

3. Ελληνιστική δεξαμενή επί της οδού Αρτέμιδος.

4. Πορεία πήλινου ρωμαϊκού αγωγού.

5. Πορεία πήλινου ρωμαϊκού αγωγού.

6. Ρωμαϊκή δεξαμενή ΒΑ Ολυμπιακού Σταδίου.

7. Ρωμαϊκή δεξαμενή επί της οδού Σπύρου Λούη.

8. Βιοτεχνικές εγκαταστάσεις.

9. Συγκρότημα δωματίων διαφόρων φάσεων.

10. Ρωμαϊκό βαλανείο.

11. Φρέατα επισκέψεων Αδριανείου Υδραγωγείου.

Οι Ρωμαϊκές δεξαμενές

Από τα παραπάνω ευρήματα καταδεικνύεται ότι οι κάτοικοι της Ρωμαϊκής εποχής έδιναν

ιδιαίτερο βάρος στα έργα ύδρευσης, τα οποία εξυπηρετούσαν όχι μόνο τον δήμο, αλλά και τους γύρω αγρούς.

Η ρωμαϊκή δεξαμενή στο Ο.Α.Κ.Α.

Άποψη της ανασκαφής στον προαύλιο χώρο του Ολυμπιακού σταδίου (2004) 3 μόλις μήνες πριν την έναρξη...

Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε.

Μέσα στον περιβάλλοντα χώρο της σχολής υπάρχουν 4 φρεάτια. Το πρώτο βρίσκεται δίπλα από ένα ανοιχτό πηγάδι με αντλιοστάσιο.

Το δεύτερο φρεάτιο ακολουθεί την πορεία των άλλων δυο στην ευθεία, ενώ είναι σπασμένο σε αρκετά σημεία.

Το τρίτο φρεάτιο είναι σε πάρα πολύ καλή κατάσταση, αλλά  δεν έχει αρίθμηση.

Το τέταρτο και τελευταίο φρεάτιο ακουμπάει στα όρια της σχολής, της πλευράς που βλέπει την λεωφόρο Κύμης. Είναι σε άριστη κατάσταση, αλλά και σε αυτό δεν υπάρχει αρίθμηση.

Το προτελευταίο φρεάτιο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αίαντος και Πέλικας  μέσα σε οικόπεδο με οικία. Μάλιστα στην παρακάτω φωτογραφία βλέπετε το φρεάτιο πριν καλυφθεί από κισσούς.