ΟΜΑΔΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ!!!

Η ακτογραμμή της Κρήτης έκρυβε για αιώνες στα απόκρημνα και κοφτερά βράχια της ένα ξεχωριστό κατάλοιπο της Ρωμαϊκής Περιόδου. Γνωστές ως ιχθυοδεξαμενές, λαξευτές στο βράχο κατασκευές συναντώνται σε διάφορες περιοχές της Κρήτης. Όμως μόνο ελάχιστες είναι καλά διατηρημένες και έχουν μελετηθεί, όπως οι δημοσιευμένες από τους Sinclair Hood και John L. Leatham δεξαμενές του Μόχλου και της Χερσονήσου. Με τις ιχθυοδεξαμενές, γενικά, τις ιδεώδεις διαστάσεις τους και το σωστό τρόπο λειτουργίας τους ασχολούνται δύο Ρωμαίοι αγροτικοί συγγράφεις, ο Columella  και ο Varro. Η ύπαρξη αυτών των δεξαμενών έχει δισυπόστατη χρήση γιατί, εκτός απο χώρος διατήρησης φρέσκων ζωντανών ψαριών, λειτουργούσαν και ως ιχθυοπαγίδες.

Οι Ρωμαίοι ήταν λάτρεις της ψαροφαγίας, γι’ αυτό και λάξευαν τους βράχους της ακτής δίπλα σε φυσικούς ορμίσκους και τους διαμόρφωναν αντίστοιχα με βάση την φυσική τους κλίση.

Το νερό ανανεωνόταν μέσα από δύο στενά περάσματα (είσοδος-έξοδος). Στο πλάι κάθε διόδου υπήρχε από ένα ζευγάρι βαθιές εγκοπές ίδιου βάθους, με ακανόνιστο τετραγωνικό σχήμα. Αυτές είχαν απόσταση 50εκ. μεταξύ τους και πάνω τους στερεωνόταν ένα πολύπλοκο σύστημα από χάλκινα κικγκλιδώματα, συχνά δικτυωτά. Αυτά είχαν σκοπό να εμποδίζουν τα ψάρια να διαφεύγουν πίσω προς την ανοιχτή θάλασσα. Φυσικά, τέτοια κιγκλιδώματα δεν διασώζονται, η ύπαρξή τους είναι όμως γνωστή από τα κείμενα των Ρωμαίων συγγραφέων, από τους οποίους ο Columella συνιστά συγκεκριμένα να τοποθετούνται χάλκινα κιγκλιδώματα με μικρές οπές. Ανάλογα πλαϊνά λαξεύματα διαμορφώνονταν στις προσκείμενες πλευρές της δεξαμενής για την πλάγια και οριζόντια στερέωση ξύλινων δοκών, με στόχο τη υποστήριξη κάποιας μορφής στέγης ώστε το νερό να διατηρείται δροσερό.

Η έρευνα αυτών των λαξευμάτων στις συνήθως ψηλές βραχώδεις ακτές της Κρήτης προχωρεί αρκετά με την πρόσφατη ανακάλυψη από την ομάδα μας μιας ακόμα ιχθυοδεξαμενής στην περιοχή της Ζάκρου, στο Κρητικό Πέλαγος κοντά στην θέση Πίθαρος. Ο εντοπισμός της έγινε μετά απο πολύωρη πεζοπορία στη βραχώδη ακτογραμμή. Αυτός είναι και ο λόγος που το συγκεκριμένο σπάνιο και συνάμα ενδιαφέρον κατάλοιπο της αρχαιότητας δεν είχε γίνει νωρίτερα γνωστό, καθώς πρέπει να βρεθεί κανείς τελείως δίπλα του για να το δει.

Θερμές ευχαριστίες οφείλονται προς την Ελένη Γεροντάκου για την προτροπή της να μελετήσω την μελέτη του Κ. Δαβάρα στο Αρχαιολογικό Δελτίο του 1975, τεύχος 30.